Tijdens nieuwjaarsnacht vliegen dichtbij plekken waar vuurwerk afgestoken wordt gemiddeld 1000 keer zoveel vogels rond als tijdens andere nachten, met pieken van 10.000 tot 100.000 keer de gewone hoeveelheid vogels. De gevolgen zijn het sterkst binnen de eerste 5 kilometer van vuurwerk, maar tot 10 km vliegen er gemiddeld nog steeds minstens 10 keer zoveel vogels als normaal.

'Vogels vliegen op als gevolg van een acute vluchtreactie door plotseling lawaai en licht. In een land als Nederland, met zeer veel overwinterende vogels, gaat het echt om miljoenen vogels die worden beïnvloed door het afsteken van vuurwerk', zegt Hoekstra.

Weerradar en vogeltellingen

Vorig jaar publiceerden collega-onderzoekers bij het IBED dat ganzen dusdanig last hebben van vuurwerk dat ze tenminste de eerste 11 dagen gemiddeld 10% langer bezig zijn met voedsel zoeken dan normaal. Die tijd hebben ze blijkbaar nodig om de verloren energie aan te vullen of te compenseren voor het onbekende foerageergebied waarin ze, vluchtend voor vuurwerk, terecht zijn gekomen.

Parallel voerde ook Hoekstra een studie uit om te achterhalen welke vogelsoorten het zijn die opvliegen na vuurwerk en hoe snel. Hij gebruikte informatie van KNMI-weerradars tijdens een heldere nieuwjaarsnacht en normale nachten. Die combineerde hij met verspreidingsgegevens van Sovon, een landelijke organisatie voor vogelonderzoek, gemaakt op basis van vogeltellingen door honderden vrijwilligers. 'We wisten al dat veel watervogels sterk reageren, maar hoe vogels in andere gebieden dan waterplassen reageren op vuurwerk was nog onduidelijk. Door de tellingen weten we precies waar welke vogels zijn en door de radarbeelden zien we waar ze ook daadwerkelijk opvliegen door vuurwerk'. Zo kon Hoekstra berekenen hoeveel vogels direct opvliegen na de start van het vuurwerk, op welke afstand van vuurwerk dat gebeurt en welke soortgroepen vooral reageren.

Paniek in de lucht

De analyse maakt duidelijk dat alleen al in de studiegebieden rondom de radars in Den Helder en Herwijnen bijna 400.000 vogels direct opvliegen bij de start van het vuurwerk tijdens de nieuwjaarsnacht. Bovendien blijkt dat vooral grotere vogels in open gebieden urenlang en opvallend hoog rondvliegen. Hoekstra: 'Grotere vogels zoals ganzen, eenden en meeuwen vliegen door het grootschalig afsteken van vuurwerk tot honderden meters hoogte en blijven wel tot een uur in de lucht. Daarbij bestaat het risico dat ze in slecht winterweer terechtkomen, of dat ze door de paniek niet weten waar ze naar toe vliegen en er ongelukken kunnen ontstaan.'

Vooral vuurwerk op centrale plekken toestaan

De gevolgen zijn voor alle vogels in Nederland groot gezien 62% binnen een straal van 2,5 kilometer van bewoond gebied leeft. 'Vliegen kost ontzettend veel energie, dus in de koude wintermaanden wil je vogels zo min mogelijk verstoren. Vooral in open gebieden zoals graslanden, waar veel grotere vogels overwinteren, zijn maatregelen van belang. In de buurt van bos en half-open leefgebied zijn de gevolgen van vuurwerk voor vogels minder sterk. Bovendien leven daar kleinere vogels zoals mezen en vinken, die minder geneigd zijn weg te vliegen van verstoring.'

De auteurs pleiten voor vuurwerkvrije zones om gebieden waar grote vogels leven die meer last hebben van de Nederlandse traditie. Hoekstra: 'Die bufferzones kunnen kleiner zijn in gebieden waar licht en geluid minder ver reiken, zoals in de buurt van bos. Verder zou vuurwerk vooral afgestoken moeten worden op centrale plekken in bebouwd gebied, zo ver mogelijk van vogels verwijderd. Voor vogels zou het het beste zijn als we toegaan naar lichtshows zonder geluid, zoals drone shows of siervuurwerk zonder heel harde knallen.'

Publicatie details

Bart Hoekstra, Willem Bouten, Adriaan Dokter, Hans van Gasteren, Chris van Turnhout, Bart Kranstauber,
Emiel van Loon, Hidde Leijnse en Judy Shamoun-Baranes, 'Fireworks disturbance across bird communities', in: Front Ecol Environ 2023; https://doi.org/10.1002/fee.2694