Melioidose wordt veroorzaakt door een bacterie: Burkholderia pseudomallei. Mensen raken geïnfecteerd door besmette grond of besmet water, vertelt Savelkoel. ‘We denken dat mensen het vooral oplopen via wondjes in de huid en via het inademen of inslikken van de bacterie. Mensen die geïnfecteerd zijn, hebben bijvoorbeeld abcessen of ziekteverschijnselen die lijken op bloedvergiftiging, tuberculose of longontsteking. Het probleem is dat de ziekte melioidose weinig bekend is bij de Nigeriaanse bevolking en zorgprofessionals. Hierdoor krijgen patiënten waarschijnlijk niet de juiste behandeling en overlijden ze zo onnodig of houden ze kwalen over aan de ziekte. Melioidose kan alleen effectief behandeld worden met een speciale langdurige antibioticakuur.’

Melioidose niet erkend door de WHO 

Doordat lokale zorgverleners melioidose niet altijd herkennen, wordt sterfte door melioidose weinig gerapporteerd. In 2022 won Savelkoel de UvA-scriptieprijs met een artikel waarin hij onderbouwde waarom melioidose door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkend moet worden als een verwaarloosde tropische ziekte. Met het onderzoek dat hij nu als promovendus bij het Center for Experimental and Molecular Medicine van Amsterdam UMC doet, vervolgt Jelmer zijn strijd voor erkenning van melioidose.  

Eerst bodemonderzoek  

Tijdens zijn studie geneeskunde hielp hij dr. Emma Birnie [die nu samen met Professor Joost Wiersinga zijn promotieonderzoek begeleidt] met het in kaart brengen van de wereldwijde ziektelast van melioidose. Nigeria staat in de top vijf van landen met de hoogst geschatte ‘melioidose-ziektelast’. Om de ziekte in Nigeria aan te kunnen pakken, hebben we eerst naar de bacterie Burkholderia pseudomallei gezocht in bodemmonsters, legt Jelmer uit. Een van de eerste projecten van zijn promotieonderzoek was het analyseren van bodemmonsters die Birnie in Nigeria verzamelde. ‘Uit onze analyse blijkt dat de bacterie in verschillende regio’s in Nigeria in de bodem zit. Met ons onderzoeksproject ‘In search for melioidosis in Nigeria’ willen we onderzoeken hoeveel mensen in aanraking zijn geweest met de bacterie en hoeveel mensen melioidose krijgen. Daarnaast willen we de lokale bevolking en zorgprofessionals bewust maken van de ziekte.’  
 

Bloed- en microbiologisch onderzoek 

In de regio’s in het zuidoosten van Nigeria waar de bacterie het meest in de bodem werd gevonden, gaat Savelkoel samen met lokale gezondheidszorgprofessionals op twee manieren onderzoek doen. In de regio waarin melioidose in de hoogste mate in de bodem voorkomt zijn voor het project 500 bloedmonsters verzameld, die Jelmer dit najaar in Nigeria gaat analyseren. ‘We kijken of die monsters antistoffen bevatten. Zo weten we of mensen in aanraking zijn geweest met de bacterie. Daarnaast doen we in twee ziekenhuizen microbiologisch onderzoek. In elk ziekenhuis doen we gedurende een jaar bij alle verdachte kweken aanvullende testen. Vervolgens doen we ook een PCR-test - daarmee weet je honderd procent zeker of het de bacterie en dus de ziekte melioidose betreft. Verder willen we onderzoeken om welke bacteriestam het gaat. Er zijn namelijk verschillende bacteriestammen die tot verschillende ziektebeelden leiden. Bij patiënten die melioidose blijken te hebben, beschrijven we welke ziekteverschijnselen ze hebben.’ 

Melioidose-infecties in Nigeria aantonen 

Door te laten zien hoeveel mensen in Nigeria melioidose krijgen en in welke vormen, wil Savelkoel bijdragen aan het in kaart brengen van waar in de wereld melioidose nu voorkomt. Hij hoopt dat dit leidt tot erkenning van de ziekte door de WHO. ‘Als melioidose erkend wordt, gaat de WHO beleid maken om de ziekte te bestrijden en gaan farmaceutische bedrijven misschien geneesmiddelen doneren en vaccins ontwikkelen. Kwetsbare mensen - met bijvoorbeeld longproblemen of diabetes - die extra risico lopen, kunnen dan gevaccineerd worden. Het is belangrijk dat een grote organisatie als de WHO in de tropen een bewustwordingscampagne gaat starten. Daarmee kunnen veel infecties voorkomen worden. Het helpt bijvoorbeeld als mensen schoenen en handschoenen dragen, open wonden bedekken en schoon water drinken.’  

African Melioidosis Workshop 

Savelkoel is erg blij met de nauwe samenwerking met de Nigeriaanse artsen en zorgprofessionals. ‘Zo kunnen we hen leren melioidose te herkennen in kweken en het op de juiste wijze te behandelen. Daarmee dragen we duurzaam bij aan het verminderen van de sterfte en ziektelast door melioidose.’ Om de kennis die tijdens het onderzoek in Nigeria wordt opgedaan over te dragen en te verankeren wil Jelmer samen met de WHO, lokale partners en dr. Birnie een tweede editie van de African Melioidosis Workshop organiseren in Lagos (Nigeria). ‘We gaan Nigeriaanse gezondheidszorgprofessionals en vertegenwoordigers van de publieke gezondheidszorg en overheidsinstellingen uitnodigen uit verschillende Afrikaanse landen. We willen ze trainen in het herkennen en behandelen van melioidose en ervoor zorgen dat er een kennisnetwerk ontstaat. Om de ziekte structureel te bestrijden, zou continu laboratoriumonderzoek gedaan moeten worden.’ 

Bodemonderzoek in Suriname 

Jelmers drijfveer is strijden tegen onrecht. ‘Ik vind het onrechtvaardig dat dit soort ernstige ziektes de mensen in de wereld treffen die het toch al minder hebben. Daarom wil ik me hard maken voor erkenning van melioidose als verwaarloosde tropische ziekte door de WHO.’ Afgelopen zomer was hij als onderdeel van zijn promotieonderzoek in Suriname om daar bodemmonsters te nemen en te analyseren om de aanwezigheid van melioidose in Suriname aan te tonen.