Miljoenen mensen in Nederland vullen in aanloop naar verkiezingen een kieswijzer als Kieskompas of Stemwijzer in. Van de Pol onderzocht dit fenomeen door mensen die rond de gemeenteraadsverkiezingen een kieswijzer invulden te vergelijken met mensen uit gemeenten waar geen kieswijzer beschikbaar was. Mensen die de kieswijzer hadden ingevuld, voelden zich gemiddeld bekwamer in politieke kwesties dan vergelijkbare inwoners van de kieswijzerloze gemeenten.

Dat politiek zelfvertrouwen heeft implicaties voor politiek gedrag, stelt Van de Pol: ‘Uit eerder onderzoek blijkt dat mensen met politiek zelfvertrouwen zich ook meer betrokken voelen bij politiek, zich in politieke kwesties verdiepen en eerder geneigd zijn te gaan stemmen. Terwijl mensen die het gevoel hebben toch niets van politiek te weten zich eerder aan het democratisch proces onttrekken.’

Politieke junkies

Verrassend genoeg bleek uit Van de Pols onderzoek ook dat het invullen van een kieswijzer niet resulteerde in daadwerkelijke toename van inzicht in het politiek landschap. Mensen die een wijzer hadden ingevuld, konden bijvoorbeeld niet inschatten dat ‘Meer geld naar de zorg’ een stellingname is die bij de PvdA past of dat de VVD voor lagere belastingen pleit. Van de Pol: ‘Vaak wordt aangenomen dat kieswijzers bijdragen aan kennis van het politieke spectrum en dat is ook een doel dat kieswijzers zich expliciet stellen, maar daar kon ik geen bewijs voor vinden in mijn onderzoek.’

In een ander deelonderzoek typeerde de communicatiewetenschapper de kieswijzergebruikers in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. De grootste gebruikersgroep bleek te bestaan uit politieke junkies, die de wijzer invullen zodra die beschikbaar is, vooral uit nieuwsgierigheid of het resulterend advies strookt met hun politieke keuze. De rest, zo’n veertig procent van de gebruikers, vult de kieswijzer in om daadwerkelijk grip te krijgen op de afweging die hen met de verkiezingen te wachten staat. Bij andere verkiezingen dan die voor de Tweede Kamer zijn de standpunten van de verschillende partijen minder bekend en vervullen kieswijzers voor een groter deel van de gebruikers de functie van belangrijke informatiebron bij het maken van een stemkeuze.

Neutraal

Ten slotte ontdekte Van de Pol dat de precieze verwoording en afkadering, de framing, van de kieswijzer de reacties op een stelling licht beïnvloedt. Wanneer een vraag over bijstandsuitkeringen werd gelabeld onder het kopje ‘Economie’, waren gebruikers het meer eens met de stelling dat uitkeringsontvangers verplicht moeten worden vrijwilligerswerk te doen, dan wanneer die stelling viel onder het kopje ‘Sociaal beleid’.

‘Ik had eigenlijk verwacht dat die framing meer effect zou hebben, maar misschien vind ik een klein effect omdat ik slechts subtiele aanpassingen kon maken in de presentatie van de stellingen.’ Van de Pol denkt dat het effect van framing groter zou zijn als het de formulering van de stellingen zelf betreft. ‘De producenten van kieswijzers doen dan ook hun best die formulering zo neutraal mogelijk te houden. Maar helemaal neutraal bestaat niet en dat zal onbedoeld voordelig uitpakken voor sommige partijen en juist onvoordelig voor andere. Gebruikers moeten de kieswijzer dan ook zien als instrument om zicht te krijgen op partijstandpunten en de kwesties die spelen bij de verkiezingen en niet als generator van een doorslaggevend stemadvies.’

Promotiegegevens

Dhr. J. van de Pol: Voting Wiser. The Effect of Voting Advice Applications on Political Understanding. Promotor is prof. dr. C.H. de Vreese. Copromotor is dr. B.C. Holleman (Universiteit Utrecht).

Tijd en locatie

De promotie vindt plaats op woensdag 21 december, 12.00 uur

Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.