Een van de gedragsvragen die Chambon onderzocht, was in hoeverre mensen duurzame alternatieven voor plastic medische hulpmiddelen accepteren. ‘Denk aan al die plastic verpakkingsmaterialen, katheters, slangetjes, handschoenen, naalden en koppelstukjes. Ook de zorg staat voor de enorme opdracht te verduurzamen. De acceptatie van duurzame alternatieven speelt hierbij een belangrijke rol, maar wat mensen daarin drijft, is lastig te voorspellen. Want het gaat hier niet alleen over duurzaamheid, maar ook over gezondheid én veiligheid. Om dit te begrijpen hebben we een methode nodig die veel complexiteit aankan.’

De psychologische netwerkbenadering

De methode die Chambon inzette is de relatief nieuwe psychologische netwerkbenadering. ‘In de psychologie kijken we van oudsher naar vaak eenvoudige modellen die verklaren hoe een bepaalde factor tot bepaald gedrag leidt. In de psychologische netwerkbenadering bundelen we allerlei factoren waarvan we door onderzoek weten dat die invloed hebben op gedrag. Bijvoorbeeld hoe je ergens over voelt en denkt, wat je over iets weet, hoeveel vertrouwen je hebt en hoe gezond je bent etc. Vervolgens gaan we met vragenlijsten onder een brede groep mensen onderzoeken hoe die factoren op specifieke onderwerpen met elkaar en met gedrag samenhangen. Zo kunnen we de lijnen tussen die factoren gaan trekken, dun voor een zwakke en dik voor een sterke relatie, en ontstaat er per onderwerp een netwerk.’

Chambon paste deze methode op meerdere gedragsvraagstukken toe. De genoemde acceptatie van duurzame medische hulpmiddelen, maar ook de bereidheid om gezondheidsrichtlijnen op te volgen tijdens de coronapandemie en zich te laten vaccineren. ‘Bij deze vraagstukken komen meerdere domeinen samen, zoals gezondheid en veiligheid, wat het begrijpen van gedrag extra complex maakt en het testen van deze methode uitermate geschikt.’

Het is heel erg onderwerp afhankelijk

Per vraagstuk bleken er sterke verschillen in welke factoren met intenties en gedrag samenhangen. Zo hing de acceptatie van duurzame medische hulpmiddelen sterk samen met de emoties van mensen. De bereidheid coronaregels op te volgen vertoonde juist een sterke relatie met overtuigingen en hoe men dacht dat familie en vrienden zich opstelden. En waar we vaak denken dat de intentie zich te laten vaccineren wordt voorspeld door overtuigingen en emoties bleek dit tijdens de coronapandemie andersom te zijn. ‘Deze bevindingen verfijnen onze inzichten in gedrag’, aldus Chambon.

Niet alles gaat van links naar rechts

Chambon’s onderzoek toont ook dat er niet altijd een duidelijk rechtlijnig verband is. ‘Het gaat niet altijd van links naar rechts, van een bepaalde factor naar bepaald gedrag. Het kan ook de andere kant op gaan.’ Als voorbeeld noemt ze hoe de pandemiestudie blootlegde hoe verschillende factoren elkaar blijven versterken: ‘Iemand die meer betrokken raakt door bijvoorbeeld het nieuws te volgen, heeft meer steun voor de richtlijnen, wat weer tot grotere betrokkenheid leidt en het opvolgen van regels, dat weer meer steun als gevolg heeft.’

Een landkaart die interventies kan helpen

Volgens Chambon is het belangrijk eerst goed op een gedragsvraagstuk in te zoomen, ‘echt te doorgronden’, voordat gepoogd wordt dit gedrag te veranderen met interventies. ‘Dat kost tijd, maar je wint ook tijd omdat interventies veel effectiever worden. De netwerken met psychologische variabelen kunnen als een soort landkaart dienen die helpt de variabelen te identificeren waar je op in kan zetten.’

Proefschriftdetails

Monique Chambon, 2024, 'The Complexity of Behaviour in relation to Health, Safety and Sustainability: A Psychological Network Approach'. Promotor: prof. dr. F. van Harreveld, copromotoren: dr. ir. J.E. Elberse en dr. J. Dalege.

Promotiedatum en locatie

Woensdag 17 april, 13.00-14.30, Agnietenkapel, Amsterdam